Конспект по истории Беларуси

VI БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ РЭЧЫ ПАСПАЛИТАЙ

(II палова XVI ст.)

1. Люблинская уния 1569. Вытоки и змест.

3. Рэлигийна-царкоуная Берастейская уния 1596 г. Сутнасць унияцтва.

1. Пачынаючы з Крэйскай унии, ВКЛ и карона зближалися у накирунку

падабенства форм дзяржаунасци и з`ядноувалися на узроуни сацыяльных вярхоу.

Але и княства и карона захоували культ. и палит. адасобленнасць и магнаты

были супраць дзяржаунага злицця.

У сяр. 16 ст. слажылася новая ситуацыя, адзначаная наступным:

1) актывизавалися унияцкия настрои з боку польскай шляхты, якой стала

цесна у межах кароны и з боку польскага каталичнага касцела, якому Ватыкан

адводзиу галоуную ролю у экпансии на усход.

2) абвастрылися супярэчнасци унутры ВКЛ памиж шляхтай, якая не мела

рэальнай палитычнай улады и магнатами, якия атрымали манаполию у палит.

жыцци княства.

У 60-я гады гэтае супрацьстаянне вылилася у адкрытую канфрантацыю и

шляхта сабраушы свой сойм пад Вицебскам прыняла рашэнне и звярнулася да

польскага караля (Жыгимонд II Аугуст) з просьбай аб стварэнни агульнага

сейма, каб мець аднолькавыя правы у прыняции рашэнняу.

3) не абачлива уцягнуушыся у Ливонскую вайну княства цярпела ваенныя

паражэнни и зямельныя страты. У 1563 г. маскоуския войски узяли Вицебск,

наблизилися да Полацка. Шукаючы падтрымку княства звярнулася да Польшчы и

пытанне аб новым афармленни двухбаковага саюза саюза было пастаулена на

абмеркаванне польскага сейма.

Ен адкрыуся у Люблине 10 студзеня 1569 г. Паслы княства мели намер

адстаяаць палитычную аутаномию и захаваць уласны сойм з правам абмеркавання

кандыдатуры караля. Польски бок, яки меу далекия намеры поунай инкарпарацыи

Литоуских зямель, выстауляу патрабаванни адваротнага парадку и у сакавику

1569 г. паслы княства пакинули Люблин.

Пад уплывам польских феадалау кароль сваим указам замацоувае земли

Падляшша, Валыни, Киеушчыны и Падал`я за Польским каралеуствам. У таких

умовах паслы ад княства вярнулися на сойм и 1 липеня 1569 г. была падписана

уния аб утварэнни Рэчы Паспалитай.

Межы памиж 2 краинами касавалися, ликвидавалися мытныя пошлины на

тавары, грамадзяне кожнай з 2-ух палоу мели права набываць нерухомасць на

усей тэрыторыи. Утварауся адзины двухпалатны сойм, яки выбирау адзинага

гаспадара — караля и князя адначасова. Але княства и карона захоували

адасобленыя урады, войски, грошы, дзяржауныя пасады, пячатки, систэму

судаводства и нормы права. Гэта была федэрацыя.

Польски бок валодау унутрыпалитычнай иницыятывай, таму фактычнай

роунасци не атрымалася. Са 180 паслоу сойма, 46 — з ВКЛ. Польски бок забрау

права знешне-палит. ф-цый и не распаусюдзиу на шляхту княства права

кантролю за органами дзяржаунага кираваня.

Магнаты княства аказалися пад пагрозай страты сваёй манаполии на

уладу, а шляхта княства аказалася пад пагрозай выцискання яе шляхтай

польскага боку.

Да таго ж феадалы ВКЛ не мели права гаспадарання на землях адарваных

Польшчай у 1569 г. Таму першыя дзесяцигодзи пасля Люблинскай унии были

адзначаны актыунай барацьбой княства за умацаванне сваей палитычнай

аутаномии и гэтую барацьбу узначалили магнаты.

У ВКЛ дэманстратыуна збирауся сойм. Магнаты спрабавали разыграць

рэлигийную карту.

Важны выник — прыняцце у 1588 III статута ВКЛ. У гэтым дакуменце

тэкст унии ужо не прыводзиуся и были зафиксаваны вельми важныя палажэнни аб

тым, што паляки не маюць права набываць зямельную уласнасць и займаць

дзяржауныя пасады у ВКЛ.

Т. ч., магнаты абаранили свае палит. становишча и барацьба стала

пациху зацихаць, хаця яшчэ у сяр. 17ст. княства спрабавала разарваць

Люблинскую унию и перайсци пад пратэктарат Магдэбурга, затым Швецыи. И усе

ж назиралися интэграцыйныя працэсы зближэння, па-кольки польски бок ишоу на

уступки, распаусюджвау шляхецкия вольнасци у ВКЛ, дау дазвол на правядзенне

у ВКЛ соймау, распаусюдзиу на шляхту княства права кантролю за дзяржауными

установами. Па меры аслаблення вяликакняскага змагання за самастойнасць и

зближэння сац. вярхоу у адзиную супольную агульнасць стваралися шырокия

магчымасци для паланизацыи бел. краю, дэнацыялизацыи форм бел. культуры.

2. Да сяр. 16ст. на бел. землях практычна

сфера уплыва яких

прыблизна супадала з дзяленнем зямель на зах. и усх. У 16ст. у Зах. Еуропе

пачауся шыроки грамацка-палит. рух, яки па зместу быу антыфеадальны, а па

форме стау рухам за рэформы у каталицкай царкве.

Асноуным пастулатам идыелагау рэфармацыи (М. Лютэр, Ж. Кальвин) было

веравучэнне аб индывидуальнай адказнасци чалавека перад Богам и аб

апрауданни адной тольки верай. Аб`яулялися непатрэбными и нават грахоуными

царкоуная уласнасць, багацце царквы, пышны культ, адмаулялася царкоуная

терархия, таму у ходзе рэфармацыи адбывалася секулярызацыя (пераход

маемасци и зямель да дзяржавы и феадалау). Царква адрывалася ад Рыма.

Набывала нацыянальны характар и пачынала больш адпавядаць патрэбам новага

грамацкага ладу (буржуазнага). Гэта быу други Вялики Раскол хрысциянства,

адзначаны з`яуленнем пратэсттанскай царквы.

Шэраг прычын, у их лику развицце бел. горада, распаусюджванне идэй

гуманизма, сац.-палит. рух за аднауленне дзяржаунасци, стварали глебу

успрымання идэй рэфармацыи абшчыны и першую з их заснавау у Вильни Микалай

Радзивил Чорны. Магнаты княства ухапилися за рэфармацыю па 2-ух прычынах:

1) эканамичная (папауненне сваей уласнасци за царкоуны кошт).

2) палитычная, прадыктованая жаданнем паслабиць каталицызм поьскога

боку и, т. ч., у цэлым пазицыи Польшчы.

Часткова рэфармацыю падтрымали гарадския низы, але асноуеая маса

засталася да яе абыякавай. Пашыраными плынями рэфармацыи стали кальвинизм и

антытрынитарызм, на умераным крыле якога — С. Будны. Антытрынитарызм —

радыкальнае веравучэнне, скiраванае супраць веыдальных парадкау.

У адрозненне ад Еуропы, дзе рэфармацыя вылилася у рэвалюцыi и войны,

на тэрыторым ВКЛ яна абмежавалася культурна -асветницкими формами и была

звязана з пашырэннем книгадрукавання,, спробай усталявацьсистэму новай

адукацыи, з распаусюджванем навуковых ведау и новых фил. идэй.

Для барацьбы з рэфармацыяй у Р. П. быу запрошаны ордэн иезуитау. Ен

узначалиу контррэфармацыенныя силы. На чале иезуитау быу таленавиты

прамоуца Петр Скарга. Увогуле иезуиты дзейничали пад лозунгам "мэта

апраудвае сродки" и у арсенале барацьбы были розныя метады.

Ордэн иезуитау увабрау у сябе выдатных выкладчыкау, якия хоць и

вучыли па старай багаслоускай систэме систэме, але на латыни и бясплатна. И

адразу ж з`явиушыся у княстве, иезуиты адкрыли шырокую сеткукалегиумау и

акадэмий.

З дзейнасцю иезуитау у гист. Беларусизвязана старонка станаулення

барочнай архитэктуры, развицце школьнага тэатра, дзейнасць аптэк.

У 70-я гг. 17 ст. акрэслилися рысы пратэстанскай царквы на Беларуси.

Але кат. и прав. царква усе ж захавали свае пазицыи.

3. Асноунай мэтай иезуитау у ВКЛ з`яулялася пашырэнне каталицызма за

кошт праваслау`я. Але пакольки праваслау`ем были у асноуным сац. низы и

дайсци да их праз адукацыю было немагчыма. Адзиным рашэннем и шляхам магли

стаць перамены у праваслаунай царкве, яе зближэнне з катал. Так узникла

идэя саюза памиж катал. и правасл., яки сам па сябе ничога дрэннага не

несла.

У гист. хрысц. пасля яго расколу были спробы яго пераадалення и перад

тварам мусульман пагрозы нават была заключана Фларэнцийская уния 1439 года.

У выпадку з ВКЛ уния планавалася як справа рэлигийная, якая датычылася

цэрквау Беларуси и Украины. Пры гэтым уния мела яуна акрэсленую

антымаскоускую скираванасць. Распрацованы праек унии абмяркоувауся з

вярхами праваслаунай царквы и часка з их у тым лику митрапалит Микаил

Рагаза уплывовыя епискапы Тарлецки, Балабан, Пацей, пагадзилися на гэта.

Частка праваслауных святароу падтрымала унию, як сродак захавання

свойго эканамичнага и палитычнагауплыву ва умовах нациску каталицызму.

Частка з их бачыла у унии сродак пераарыентацыи з усходневизантыйскай

традыцыи на заходн. Шэраг буйных феадалау личыли, што так можна стварыць

нац. бел. царкву, а кароль Р. П. бачыу у унии сродак зближэння грамадства у

рамках Р. П. и сродак абмежавання ад маскоуских уплывах на частку

грамадства.

Пасля канчатковага абмеркавання 1595 паличыли, што унию можна

заключаць, для чаго у Брэсце быу скликаны рэлигийны царкоуны сабор з

удзелам буйных магнатау и вядомых заможных гаражан. Але настрои

антыунияцкия, барацьба праваслауных брацтвау супраць унии, супраць яе

простых верникау, сяр. духавенства у разлик узята не было. И сабор адразу ж

раскалоуся на 2 частки.

Унию падписали па загаду караля и пад пагрозами ваен. силы. Згодна з

унияй у праваслаунай царквы захоувалися мова багаслужэння, юлиански

каляндар, форма абраднасци, але яна пераходзила у падначалянне Папы

Рымскага и часткова прызнавала кат. дагматы.

Задача была стварыць на базе правасл. наближаную да каталицтва

царкву. Але пакольки уния навязана силай, яна выкликала супрациуленни,

паустанни и стала расколам праваслаунай царквы на рускую и унияцкую. Яе

гисторыя (унии) цягнулася да 40-х гг. 19ст. и была адзначана, як

кравапралитными войнами так и перыядам массавага прытоку насельництва у

гэтую царкву. Але яна так и не стала нацыянальнай.